علائم کمبود آهن می توانند شامل خستگی، کمبود انرژی و تنگی نفس باشند. در صورتی که این بیماری بدون درمان رها شود، احتمال ابتلای فرد به بیماری های قلبی و ریوی بیشتر می شود. بنابراین، شناسایی تمام علائم ضروری است. تیرگی پوست در اثر کمبود آهن نیز بسیار شایع است.
خستگی مداوم، تنگی نفس، گیجی، ضربان غیر طبیعی قلب، سردرد مداوم، خشکی مو ها، بی قراری پا ها، اضطراب و ضعف سیستم ایمنی از علائم کمبود آهن به شمار می روند. کمبود آهن میتواند سلامت پوست را نیز تحت تاثیر قرار دهد.
تاثیر کمبود آهن بر پوست
کمبود آهن یک کمبود تغذیه ای رایج است که اغلب در زنان باردار و افرادی یافت می شود که مقدار آهن در رژیم غذایی آن ها اندک است. مصرف مقدار کافی از مواد غذایی سرشار از آهن جهت حفظ سلامت سلول ها، پوست، مو و ناخن ها ضروری است. از آنجایی تولید هموگلوبین نیازمند آهن است، کم خونی ناشی از فقر آهن به طور قطعی سلامت پوست را تحت تاثیر قرار می دهد. کمبود آهن سبب کوچک تر و کم رنگ شدن گلبول های قرمز در ناحیه مرکز شده و به آن ها ظاهری کمرنگ یا زرد رنگ می دهد. این وضعیت سبب خشکی، خارش یا پوسته شدن پوست می شود.
علت لکه های خشک همراه با خارش روی پوست
علائم پوستی کم خونی ناشی از فقر آهن
این موارد اغلب جزئی و شامل نمونه های زیر هستند:
- رنگ پریدگی پوست، چین های کف دست و ملتحمه چشم
- زخم دهان و گوشه لب: ترک های دردناکی هستند که در گوشه لب پدیدار می شوند
- گلوسیت آتروفیک: از دست رفتن برجستگی های زبانی یا صاف و براق شدن زبان
- خشکی پوست و خارش بیمار گونه
- اختلالات ناخن از جمله قاشقی شدن آن ها
- خشکی و شکنندگی مو ها
- تشدید ریزش مو و ریزش موی منتشره
کم خونی و مشکلات پوستی
کم خونی ها انواع متفاوت و عوامل مختلفی دارند. با این حال همه اثر یکسانی بر بدن داشته و در آن ها تعداد گلبول های قرمز خون به طرز غیر طبیعی کاهش می یابد. گلبول های قرمز خون وظیفه حمل اکسیژن به سراسر بدن را بر عهده دارند. برخی انواع کم خونی ها می توانند سبب ایجاد راش یا ناهنجاری های پوستی شوند.
گاهی اوقات، راشی که همراه با کم خونی ظاهر می شود می تواند در اثر خود این بیماری باشد، بنابراین کمبود آهن و خارش پوست کاملاً با یکدیگر مرتبط هستند. در موارد دیگر، راش می تواند عارضه درمان کم خونی باشد. در ادامه ارتباط کم خونی و جوش صورت را بررسی خواهیم کرد.
کمبود آهن و جوش صورت
آیا ممکن است کم خونی و جوش صورت مرتبط باشند؟ ارتباط بین کم خونی ، آهن کم و آکنه ثابت نشده است. چند مطالعه ارتباط اندکی را نشان داده است. با این حال ، دانشمندان معتقدند که کم خونی علت اصلی آکنه نیست.
کم خونی و تیرگی پوست
شواهد نشان می دهد که تیرگی پوست که اصطلاحاً هایپرپیگمنتیشن نیز گفته میشود، می تواند در نتیجه کم خونی ، فقر آهن و کمبود ویتامین B12 رخ دهد.
درمان فقر آهن در بدن
در صورت تشخیص کمبود آهن، پزشک جهت جایگزینی آهن از دست رفته برای بیمار قرص آهن تجویز می کند. این دارو ها از مکمل های غذایی قوی تر هستند. نوشیدن آب پرتقال پس از مصرف قرص های آهن می تواند به جذب این عناصر توسط بدن کمک کند. در صورتی که رژیم غذایی فرد عامل کمبود آهن باشد، پزشک می تواند مصرف بیشتر غذا های سرشار از آهن را به بیمار توصیه کند. این مواد غذایی شامل سبزیجات دارای برگ سبز تیره (همچون تره و کلم پیچ)، غلات، نان های حاوی آهن بیشتر، گوشت و حبوباتی همچون لوبیا، عدس و نخود می شوند.
منابع غذایی غنی از آهن
به طور کلی، کمبود آهن نیازمند تجویز مکمل توسط پزشک است. افراد باید جهت پیشگیری از خطر کمبود آهن مواد غذایی غنی از آهن به رژیم غذایی خود اضافه کنند. از جمله این مواد غذایی می توان به آجیل، عدس، لوبیا، اسفناج، دانه های سبوس دار و توفو اشاره کرد.
تداخلات دارویی آهن
آهن می تواند در جذب برخی دارو ها اختلال ایجاد کند که موارد زیر از جمله آن ها هستند:
- داکسی سایکلین
- فلورو کینولون ها
- میکوفنولات موفتیل
- پنی سیلامین
- هورمون های تیروئیدی
کلسیم، تانن (موجود در چای) و فیتات های گیاهی (در غلات) می توانند جذب آهن را کاهش دهند. بنابراین، آهن باید با فاصله زمانی از مصرف این مواد میل شود.
عوارض کمبود آهن در بدن
در صورتی که کمبود آهن بدون درمان رها شود، می تواند خطر ابتلا به بیماری ها، عفونت ها و عوارض قلبی ریوی را افزایش دهد. ضربان غیر طبیعی و نارسایی قلب از جمله عوارض قلبی ریوی کمبود آهن هستند. کمبود آهن در بارداری می تواند خطر ابتلا به عوارض قبل و بعد از تولد را افزایش دهد.
آزمایش تشخیص فقر آهن
آزمایش های مختلفی برای تشخیص فقر آهن در بدن بر اساس نیاز بیمار تجویز می شود.
– شمارش کامل گلبول های خون
شمارش کامل گلبول های خون (FBC، CBC) برای تشخیص کم خونی ضروری است. کمبود آهن، در صورت طبیعی بودن تعداد گلبول های خون نیز می تواند وجود داشته باشد. در صورتی که کم خونی ناشی از فقر آهن باشد، سلول ها کوچک تر شده و هموگلوبین کمتری در خود جای می دهند که در نتیجه آن تعداد گلبول های قرمز خون یا هماتوکریت کاهش می یابد. این موارد به صورت کاهش میانگین حجم گلبول های قرمز (MCV) و میانگین غلظت سلولی هموگلوبین (MCH) نمایش داده می شوند.
محتوای هموگلوبینی رتیکولوسیت ها در کم خونی ناشی از فقر آهن کاهش یافته و می توان از آن جهت پایش پاسخ به درمان جایگزینی آهن استفاده کرد. وسعت توزیع گلبول های قرمز (RDW) می تواند کم خونی ناشی از کمبود همزمان آهن و ویتامین B12 را نشان دهد. در نتیجه در زمان وجود این دو کمبود اندازه گلبول های قرمز متفاوت خواهد بود.
– فریتین
فریتین حساس ترین و دقیق ترین آزمایش جهت سنجش ذخیره آهن و تشخیص کمبود آن است. مقادیر پایین و کمتر از 15 میکرو گرم بر میلی لیتر به عنوان فقر آهن تشخیص داده می شوند. مقادیر بالا تر از 40 میکرو گرم بر میلی لیتر در یک فرد سالم به عنوان مقدار بهینه در نظر گرفته می شود.
مقادیر طبیعی و بالای فریتین احتمال ابتلا به فقر آهن را رد نمی کنند زیرا فریتین به عنوان یک واکنش گر فاز حاد عمل می کند. مقدار فریتین در حضور التهاب مزمن (مانند آرتریت روماتوئید)، کاهش سرعت رسوب اریتروسیت ها یا افزایش پروتئین واکنشی C بیشتر می شود. در هنگام وجود التهاب، سطوح به مراتب بالا تری از فریتین در نظر گرفته شده و احتمال ابتلا به کمبود آهن بیشتر می شود. علاوه بر این موارد، مقدار فریتین در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی یا بیماری مزمن کلیوی بالا تر است.
– دیگر آزمایش های آهن
در کمبود آهن موارد زیر بروز می دهند:
کاهش آهن سرم
افراد باید بدانند که مقدار آهن سرم می تواند بسیار متغییر بوده، در طی روز نوسان داشته و در سنجش ذخیره آهن کاربرد ندارد.
افزایش ظرفیت پیوند آهن
در این آزمایش توانایی آهن برای پیوند با ترانسفرین (حامل آهن) سنجیده می شود.
– کاهش اشباع ترانسفرین
کاهش گیرنده حل شونده ترانسفرین: این مورد بیانگر ذخیره کلی بدن است. البته این آزمایش گران بوده و در صورت ابتلا به بیماری مغز استخوان کاربرد ندارد. این آزمایش در تشخیص کمبود آهن در موارد دشوار همچون بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی یا التهاب های مزمن مانند آرتریت روماتوئید مفید است. نتایج سنجش گیرنده حل شونده ترانسفرین در آنمی ناشی از بیماری مزمن بدون تغییر باقی می ماند.
بیماران باید سه ماه پس از مصرف مکمل آهن دوباره آزمایش سنجش آهن را انجام دهند. گاهی اوقات، بیماران سالمند به آنمی فقر آهن ناشناخته دچار می شوند. در تشخیص های افتراقی، در صورت منفی بودن جواب آزمایش روده، می توان معاینه مغز استخوان را در نظر گرفت.